Oμιλία για τις ανασκαφές στα Νεκροταφεία της Πύδνας

Η Πύδνα και η περιοχή της

Σημαντικότερες πόλεις στην βόρεια Πιερία ήταν η αποικία των Ερετριέων Μεθώνη και η μακεδονική Πύδνα. Η Πύδνα και η περιοχή της, με τις εκτεταμένες σωστικές ανασκαφές του Μ. Μπέσιου, έδωσε ένα μεγάλο σύνολο πληροφοριών για τη νεολιθική και κλασσική Πιερία.
Ο νεολιθικός οικισμός Μακρυγιάλου [5η χιλιετία πΧ] είναι από τους μεγαλύτερους της Ελλάδας [500 στρέμματα] και ανασκάφηκε με αφορμή την κατασκευή της νέας σιδηροδρομικής γραμμής ΟΣΕ.  Απλώνεται σε χαμηλό λόφο νοτιοδυτικά της ιστορικής Πύδνας.  Εντοπίστηκαν οικοδομικά κτίσματα με κυκλική κάτοψη και ανωδομή από φθαρτά υλικά.
Η Τούμπα Μακρυγιάλου είναι οικισμός παραθαλάσσιος της ύστερης εποχής χαλκου, που ίσως δέχθηκε αποίκους μυκηναϊκών χρόνων.  Στα χρόνια του Αλεξάνδρου Α [498-454 πΧ.] έγινε επέκταση του οικισμού και κατασκευάστηκαν ισχυρές οχυρώσεις [θέση Κάστρο ή Παλιόκιτρος].
Η πόλη επρόκειτο να έχει μεγάλη ανάπτυξη, εξαιτίας κυρίως του λιμανιού της, και μαζί με την Μεθώνη [που ήταν ωστόσο αποικία] διατηρούσαν αποσχιστικές τάσεις μέσα στην ίδια την καρδιά του μακεδονικού βασιλείου.  Το 410, μετά από πολιορκία, ο Αρχέλαος μετέφερε τους κατοίκους 4,5 χιλιόμετρα προς την ενδοχώρα, από την οποία σύντομα επέστρεψαν για να αυτονομηθούν κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, το 394, και να ενταχθούν στην αθηναϊκή συμμαχία.
Το 357 πολιορκήθηκε από τον Φίλιππο και οι κάτοικοι εξανδραποδίστηκαν ή μεταφέρθηκαν σε άλλα μέρη.  Στα τέλη όμως του 4ου αιώνα ήταν και πάλι μία ισχυρή πόλη-λιμάνι.  Εδώ κατέφυγε η Ολυμπιάδα προκειμένου να προστατευθεί από τον Κάσσανδρο. Πολιορκήθηκε σκληρά, [316]  παραδόθηκε και δολοφονήθηκε.  Ο τάφος της είναι πιθανόν να έγινε στην Πύδνα.  Το λιμάνι της Πύδνας έγινε βάση του Κασσάνδρου από όπου εξυπηρετούσε τους συμμάχους του Πτολεμαίο, Σέλευκο και Λυσίμαχο.  15 χρόνια αργότερα ο στόλος της καταναυμαχήθηκε στα παράλια της Μ. Ασίας από τον στόλο του Αντιγόνου.
Τον 2ο αιώνα πΧ. εξακολουθούσε να είναι μία ισχυρά οχυρωμένη πόλη, αφού εδώ κατέφυγε και ο Περσέας περιμένοντας τους Ρωμαίους. Στους λόφους νότια από την πόλη έγινε η περίφημη μάχη [168] που οδήγησε στην ρωμαιοκρατία.  Λίγα χρόνια αργότερα [149], με την επανάσταση του Ανδρίκου, μία δεύτερη μάχη και πάλι στην Πύδνα οδήγησε στην ήττα, την λεηλασία της πόλης αλλά  και στην μετατροπή της Μακεδονίας σε ρωμαϊκή επαρχία.  Η αλλαγή του ονόματος Πύδνας σε Κίτρος αναφέρεται ήδη από τον Στράβωνα.

Τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια [αρχές 4ου αι.] μαρτύρησε εδώ ο Άγιος Αλέξανδρος. Το 964 ο Νικηφόρος Β Φωκάς μετέφερε την κάρα του στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου Ορους. Στο τέλος του 12ου αι. αποτελούσε έδρα κατεπανικίου που ανήκε στο θέμα Βεροίας.  Το 1204 παραχωρήθηκε από τον Φράγγο βασιλιά της Θεσσαλονίκης ως φέουδο στον Λομβαρδό Wierich von Daum.  Πιθανώτατα ανακαταλήφθηκε -όπως ο Πλαταμών- το 1218-24 από τον ηγεμόνα της Ηπείρου Θεόδωρο Α Κομνηνό Δούκα.  Το 1342-3, μετά την λεηλασία της Θεσσαλονίκης, ο Απόκαυκος και οι σύμμαχοί του Τούρκοι κατέλαβαν το Κϊτρος.
Τον 16ο αιώνα, το  παραλιακό Κίτρος ίσως να μεταφέρθηκε στο σημερινό, όπου γνώρισε νέα περίοδο ανάπτυξης.  Ο Robert de Dreux [17ος αι] αναφέρει πχ. ότι φιλοξενήθηκε  σε σπίτι που είχε φιλοξενηθεί ο ίδιος ο Σουλτάνος.  Ο επόμενος αιώνας ήταν εποχή ταραχών και συγκρούσεων. Η σημασία του άρχισε να μειώνεται και η πόλη να παρακμάζει.  Σώζονται τμήματα του βυζαντινου κάστρου, ίσως ιουστινιάνειου με μεσοβυζαντινές επισκευές, που περιορίζει μικρότερο τμήμα της αρχαίας πόλης, προς την θάλασσα.  Ανασκάφηκε από την 9η ΕΒΑ μεσοβυζαντινός ναός μεταβατικού τύπου με πρότυπο την Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης πάνω στη θέση μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Όταν ο ναός καταστράφηκε, υψώθηκε τετράγωνος πύργος.  Ανασκάφηκαν επίσης κτίσματα της αρχαίας και χριστιανικής πόλης που δυστυχώς σκεπάστηκαν από τις νεώτερες οικοδομές,  μακεδονικοί και άλλοι τάφοι των νεκροταφείων της.
Στο Νεοχώριο [σημ. Κίτρος] ανασκάφηκε [στο νεκροταφείο του χωριού] το ιερό μιας παλαιοχριστιανικής βασιλικής, ίσως του 6ου αι.
Τριαντάσιο είναι τοπωνύμιο της περιοχής Κίτρους που αναφέρεται, χωρίς να έχει ταυτιστεί.
Τέλος στη θέση Λουλούδια Κίτρους  εντοπίστηκε οικισμός [και νεκροταφεία] με συνεχή κατοίκηση από την ύστερη εποχή του χαλκού μέχρι και την παλαιοχριστιανική περίοδο.
Ευρήματα από την περιοχή της Πύδνας εκτίθενται στον όροφο του αρχαιολογικού μουσείου του Δίου και στο Μουσείο Θεσσαλονίκης.